پیشگیری از دیابت

پیشگیری از دیابت

دیابت تیپ ۲ غالباً بدنبال یک دوره اختلال در قند ناشتا یا قند دوساعته بروز می­ کند و برخی از داروها و تنظیم Life Style   می ­تواند بروز آن ها را به تعویق بیندازد و یا حتی از آن جلوگیری کند.

برنامه پیشگیری از دیابت شامل تغییرات عمده و برجسته در سبک زندگی (یعنی ورزش حداقل ۳۰ دقیقه و ۵ بار در هفته + رژیم غذایی کم چرب و کم کربوهیدرات) تا ۸۵% میزان بروز دیابت را به تعویق می­اندازد و یا منتفی می­سازد، این تغییرات در سبک زندگی در تمام گروههای سنی، جنسی و نژادی تاثیر مشابه داشته است.

 در راه های پیشگیری از دیابت ارثی به مصرف مت فورمین به عنوان یک عامل دارویی طبق مطالعات انجام شده در مقایسه با پلاسبو تا ۳۱% باعث پیشگیری از دیابت ارثی از می­ شود و یا شروع آن را به تعویق می­اندازد.

بنابراین افرادی که یک سابقه مثبت و مشخصی از دیابت تیپ ۲ در افراد درجه یک فامیلشان دارند (پدر، مادر، خواهر و برادر) و یا اشخاصی که سابقه قند ناشتا و یا دوساعته مختل دارند باید در برنامه پیشگیری از دیابت گنجانده شوند و برای این منظور به شدت مورد تشویق و ترغیب قرار بگیرند.

اتخاذ برنامه دارویی برای پیشگیری از دیابت در جوامع علمی هنوز مورد بحث است و هنوز مدارکی مبنی بر Cost effective بودن آنها در دست نیست میزان منفعت مصرف این دارو در مقابل مضار آن هنوز مورد پایش دقیق قرار نگرفته است. با این حال انجمن دیابت آمریکا توصیه کرده است که برای افرادی که قند ناشتا یا دوساعته مختل دارند و از طرفی ریسک بالایی برای پیشرفت به سمت دیابت دارند یعنی سن کمتر از ۶۰ سال ، ۳۵<BMI و سابقه مثبت خانوادگی، بالا بودن TG پایین بودن HDL، HTN و HbA1C>6  بهتر است که تحت پیشگیری دارویی با مت فورمین قرار گیرند.

عوارض حاد بیماری دیابت

• کتواسیدوز دیابتی و هیپر گلیسمی هیپراسمولار دو اورژانس یا عارضه حاد هستند که در افراد دیابتی ممکن است اتفاق بیفتد.
• DKA یا کتواسیدوز دیابتی غالباً یک اورژانس دیابت تیپ ۱ به حساب می­آید ولی امروزه ثابت شده که در برخی انواع از دیابت تیپ دو و برخی نژادها در حالت خاص ممکن است اتفاق بیفتد. هیپرگلیسیمی هیپراسمولار فقط در دیابت تیپ ۲ دیده می­شود در هر دو حالت فقدان یا کمبود انسولین، از دست رفتن حجم آب بدن به هر دلیل و اختلال در هموستاز اسید- باز دیده می­شود و در غالب موارد هر دوی این حالات به دنبال یک بیماری پیش غراول حاد تشخیص داده نشده در فرد دیابتی ایجاد می ­شود.

علائم بالینی دیابت

 در کتواسیدوز دیابتی به دنبال یک بیماری حاد، علائمی نظیر تهوع و استفراغ، درد شکمی حاد شبیه به درد پانکراتیت یا پارگی احشاء، گلوکوزوری ( وجود گلوکز در ادرار ) بی آبی بدن و تاکی کاردی (افزایش ضربان قلب) افت فشار خون در این بیماران می­ تواند به دلیل از  دست رفتن حجم آب بدن و دیلاناسیون عروقی باشد. بوی میوه از دهان بیمار استشمام می­ شود که به دلیل اسیدوز متابولیک و افزایش استون می­ باشد. تنفس کوسمال (تند و سطحی ثانویه به اسیدوز متابولیک ) و نهایتاً لتارژی یا افت CNS و ادم مغزی که یک عارضه خطرناک و شدید است که غالباً به دنبال عدم رسیدگی به موقع در بچه هایی که به تازگی مورد تشخیص دیابت تیپ۱ قرار می­گیرد دیده می­ شود.

• برخی از شرایطی که می ­توانند در دیابت تیپ ۲ یا ۱ باعث DKA یا HHS شوند
• عدم استفاده کافی از انسولین
• بیماری های عفونی مثل: اپنومونی، UTI، گاستروانتریت، سپسیس SEPSIS
• سکته های عروق مغزی، کرونری، مزانتریک و عروق محیطی
• مواد مخدر
• بارداری

علائم بالینی (HYPERGLYCEMIC-HYPEROSMOLAR STATE)HHS)

چهره تیپیک این بیماران یک فرد مسن مبتلا به دیابت تیپ ۲ با شرح حالی از هفته های متمادی پلی اوری ( افزایش میزان ادرار)، کاهش وزن، کاهش میزان دریافت غذا و مایعات به هر دلیلی (که معمولاً در افراد پیر و با مشکلات مغزی دیده می­شود) همراه است.

در معاینه بالینی دهیدراتاسیون (خشک شدن آب بدن) هیپر اسمولاریتی، کاهش فشار خون، تاکی کاردی ( افزایش ضربان قلب) و تغییر وضعیت هوشیاری (افت هوشیاری) دیده می ­شود.

بیماری های عفونی نظیر پنورنی، عفونت ادرار، سکته های قلبی و مغزی، سپسیس، دمانس و یا هر عاملی که در آن فرد  دیابتیک عمداً و سهواً از خوردن مایعات و غذا اجتناب ورزد می­تواند وی را به سمت  هیپر گلیسمی هیپراسمولار ببرد.

درمان از دیابت

درمان هر دو عارضه حاد دیابت HHSو DKA یک اورژانس پزشکی محسوب می­ شود و باید توسط افراد متخصص dh یا یک مرکز پرستاری مجهز و با تجربه در بیمارستان و به دنبال بستری بیمار صورت گیرد و امکان درمان سرپایی بیمار وجود ندارد.

عوارض مزمن بیماری دیابت

عوارض مزمن بیماری دیابت می ­تواند بسیاری از ارگانها را درگیر کند و باعث بسیاری از ناتوانی ها و اختلالات در کیفیت زندگی افراد مبتلا شود.

عوارض مزمن به دو گروه عروقی و غیر عروقی تقسیم می­ شود. عوارض عروقی نیز به دو گروه عوارض میکرو واسکولار ( رتینوپاتی، نورو پاتی و نفروپاتی ) و ماکرو واسکولار ( بیماری عروق کرونری CHD بیماری عروق محیطی PAD، عوارض عروق مغزی)

عوارض غیر عروقی شامل  گاستروپارزی ( فلجی و کاهش کارآیی اعصاب معده) عفونت ها، تغییرات پوستی، افت شنوایی در دیابت خیلی طول کشیده کاتاراکت و بیماری های لثه.

احتمال و خطر عوارض مزمن دیابت با دو شاخص مدت زمان ابتلا به دیابت و شدت هیپرگلیسیمی ( بالا بودن قند) در ارتباط است و این دو عامل غالباً از همدیگر جدایی ناپذیرند.

در افراد مبتلا به دیابت تیپ ۲ غالباً عوارض مزمن بیماری قبل از تشخیص بیماری  ( در دوران بی علامتی بیماری) استقرار یافته اند.

طبق مطالعات انجام شده به نظر می­رسد که ریسک عوارض میکرو واسکولر دیابت به طور معنی داری با هیپر گلیسمی مزمن افزایش می­ یابد. هر چند که طبق مطالعات این افزایش استعداد برای برخی از این عوارض می­تواند زمینه ژنتیکی داشته باشد یعنی دو فرد با MONITORING قند خون مشابه ( قبل از غذا- بعد از غذا و HbA1C) احتمال ابتلایشان به عوارض میکرواسکولر با هم متفاوت بوده است. در مورد عوارض ماکرواسکولر ارتباط واضحی بین میزان هیپرگلیسمی مزمن و بروز عوارض به طور دقیق یافت نشده است هر چند که در برخی مطالعات میزان ابتلا به سکته های قلبی و مغزی دو تا چهار برابر افراد عادی گزارش شده است. البته ریسک فاکتورهایی مانند افزایش فشار خون و یا اختلال در پروفایل چربی خون جزء عوامل مساعدت کننده در بروز این عوارض ( ماکرو اسکولر) در افراد دیابتی شناخته می­ شود.

کنترل قند خون و عوارض مزمن

کنترل قند خون به طور کلی به دو صورت امکان پذیر است :

• کنترل بسیار شدید و یا به عبارتی Intensive diabetes management
• کنترل متداول و عادی قند خون

در روش اول چندین بار در طول روز انسولین دریافت می­ کنند، تحت آموزش های دقیق قرار می­ گیرند و تحت حمایت های بالینی فشرده و دقیق هستند. در این روش هدف HbA1C کمتر از ۷.۳% می­ باشد.

در روش سنتی قند خون صرفاً با هدف پیشگیری از عوارض انجام می­ شود ۲ بار در روز انسولن دریافت می­ کنند آموزش های تغذیه ای کمتری می ­بینند و کمتر مورد غربالگری از نظر عوارض مزمن قرار می­ گیرند. در این روش هدف HbA1C کمتر از ۹.۱% می ­باشد.

در یک مطالعه افرادی را که تنها ریسک فاکتور ابتلایشان به بیماری های عروقی میکرو  و ماکرو دیابتشان بود و نسبتاً جوان و بدون عارضه بودند در دو گروه قرار دارند هر گروه با یکی از روش های بالا تحت درمان قرار می­ گیرد. نتایج مطالعات نشان می­ دهد که کنترل intensive قند خون می ­تواند ریسک عوارض میکرو اسکولر را به طور معنی داری کاهش دهد و کیفیت زندگی فرد را بهتر کند و طول عمر وی را افزایش دهد ( HbA1C<7.3)ولی ریسک عوارض ماکرو واسکولر تفاوت معنی داری را در این مطالعه نشان نداده است.

در مجموع اعتقاد بر این است هر یک عدد که از HbA1C افراد کاهش یابد می ­تواند تا حدود ۳۰% ریسک عوارض میکرو اسکولر را کاهش دهد و هدف کنترل هر فرد دیابتی رسیدن به HbA1C نزدیک نرمال است. بنابراین لازم به ذکر است که باید توانایی افراد را در انجام این برنامه درمانی در نظر گرفت در خیلی از افراد امکان Intensive diabetes management وجود ندارد بنابراین امروزه توصیه می ­شود که تا می ­توانید قند خون و به خصوص HbA1C خود را به نزدیک نرمال برسانید.

از طرفی امروزه در مطالعات انجام شده ثابت شده است که کنترل فشار خون و نگه داشتن BP در حدود کمتر از ۸۲/۱۴۴ به اندازه کنترل قند خون و حتی بیشتر از آن در پیشگیری از عوارض میکرو و ماکرو اسکولر اهمیت دارد.برای پیشگیری از دیابت بهتر است که به یک مرکز پرستاری پیشرفته مراجعه شود.

خانم دکتر ندا کاویانی

با تشکر مدیریت سایت مرکزپزشکی پرستاری طبیب اول