آلزایمر

آلزایمر

دمانس چیست؟

دمانس به گروهی از اختلالات حافظه گفته می شود که عملکرد عقلانی مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. به عبارت دیگر دمانس یعنی فقدان تفکر و حافظه.

آلزایمر چیست؟

آلزایمر یک وضعیت پیشرونده و برگشت ناپذیر است که با از دست رفتن حافظه شروع می شود و علائم بیماری به مرور با گذشت زمان شدیدتر می ­شود به طوری که منجر به کاهش پیشرونده خردورزی و تفکر می شود و باعث تغییراتی در شخصیت فرد می گردد.

آلزایمر در واقع نوعی از دمانس است که تفکر و حافظه را تحت تاثیر قرار می دهد.

ساختمان مغز و عملکرد بخش های مختلف مغزعبارتند از:

مغز مهمترین ارگان در بدن است که مرکز سیستم عصبی بدن می ­باشد و فعالیت های حیاتی بدن را کترل می کند مغز از چهار لوب (قسمت) تشکیل شده است که شامل لوب پیشانی، لوب آهیانه یا پاریتال و لوب اکسیپتیال یا پس سری و لوب تمپورال می ­باشد.

لوب پیشانی مسوول کنترل حرکات عضلات، تصمیم گیری های پیچیده و آموزش های پیچیده، لوب پاریتال یا آهیانه مسوول تحلیل داده های حسی می­ باشد. لوب تمپورال یا گیجگاهی مسوول پردازش کردن حس شنوایی، حافظه و مهارت های زبان و لوب پس سری مسوول پردازش اطلاعات مربوط به حس بینایی است و سیستم لیمبیک یا آمیگدال هم بخش دیگری از مغز است که احساسات ابتدایی و پایه نظیر ترس و هیجان را پردازش میکند و بخشی به نام هیپوکامپ مسوول حافظه کوتاه مدت است.

ساقه مغز علایم حیاتی مثل تنفس ضربان قلب و میزان فشار خون را کنترل می کند و تالاموس یک ایستگاه مهم بین حس ها و ۴ لوب می باشد.

نورون ها

نورون ها در واقع مواد ساختمانی ابتدایی سیستم عصبی هستند که سیگنال های عصبی را پردازش می­ کنند و یک به یک انتقال می ­دهند و این کار را از طریق انتقال پیام های الکتریکی و یا شیمیایی ( واسطه های شیمیایی ) بین مغز و نخاع انجام می­ دهند.

در بیماری آلزایمر یک مرگ تدریجی در میان سلولهای عصبی اتفاق می ­افتد که این منجر به قطع ارتباط میان سلول ها شده و به جای سلولها پلاک های آمیلوئیدی جایگزین می شود. جایگزینی پلاک های آمیلوئیدی به جای سلول های عصبی از یک طرف و درهم پیچیدگی و نا بسامانی رشته های عصبی باقیمانده از طرف دیگر منجر به کاهش کفایت و کارایی سلولهای عصبی می شود و این همان چیزی است که منجر به پیشرفت بیماری آلزایمر می شود.

همانطور که بیماری پیشرفت می کند این تنزل و از کارافتادگی شدیدتر می شود و سیگنال های شیمیایی ( نوروترانسیترهای مغزی) نیز کاهش می­یابند.

در بیماری آلزایمر هیپو کامپ که مسوول حافظه کوتاه مدت می­باشد یکی از اولین جاهایی است که آسیب می­بیند آمیگدال بخش بعدی است که آسیب می­بیند بنابراین علائمی نظیر ناپایداریهای احساسی مثل فوران احساسات و عدم کنترل احساسات ( مثل خشم و عصبانیت) و هیجانات اتفاق می­افتد.

آسیب پیشرونده ساقه مغز منجر به الگوی خواب نامنظم می شود. آسیب لوب فرونتال( پیشانی) باعث می شود که فعالیت های پیچیده دستخوش اختلال شود و تصمیم گیری انجام فعالیت های چند مرحله ای و پشت سر هم ( نظیر پخت و پز) و فعالیت های حسی نظیر شنیدن و دیدن هم دچار اختلال می شود.

همانطور که بیماری پیشرفت می کند قسمت هایی از مغز که در حافظه، هوش، قضاوت و زبان و رفتار نقش دارند دچار اختلال می شوند.

چرا این بیماری به نام آلزایمر خوانده می شود؟

آلزایمر نام یک پزشک آلمانی بود که برای اولین بار پلاک های آمیلوئیدی و رشته های عصبی در هم پیچیده را در ساختمان مغز زنی که با این بیماری فوت کرده بود پیدا کرد.

آیا بیماری آلزایمر ارثی است؟

آلزایمر با شروع زودرس یا آلزایمر فامیلیال یک بیماری نادر ارثی است که در سال های بین ۶۵-۳۵ سال بروز می کند و بچه های یک زوج که یکی از آنها مبتلا به آلزایمر زود رس باشد۵۰ %احتمال دارد که به این بیماری مبتلا شود ولی آلزایمر دیررس پس از ۶۵ سالگی کاملاً به ژن وابسته نمی باشد و لزوماً بچه های فرد مبتلا به این نوع آلزایمر مبتلا  نمی شوند.

علائم بیماری آلزایمر

علائم بیماری غالباً مدت ها پس از شروع پاتولوژی بیماری بروز می کند.

آیا علائم هشدار دهنده ای قبل از بروز بیماری وجود دارد؟

• اختلال حافظه کوتاه مدت ، مثل از یاد بردن کارها و وظایف روزمره به طوریکه زندگی روز مره را مختل کند و یا عدم توانایی به خاطر سپردن چیزی
• ناتوانی در برنامه ریزی کردن و یا حل کردن مشکلات روزمره زندگی مثل پرداخت قبوض ماهیانه و ….
• ناتوانی در به پایان رساندن وظایف خانوادگی در محیط خانه
• گم کردن زمان و مکان
• مشکل در فهم تصاویر دیدنی، ناتوانی در خواندن، قضاوت کردن راچع به فواصل و آدرس ها و رنگ ها و کنتراست ها
• ناتوانی در استفاده از کلمات در صحبت کردن و یا نوشتن به طوری که این افراد قادر به پیوستن به یک محاوره نمی باشند.
• گم کردن اشیا و ناتوانی در بازگشتن به همان مسیری که طی کرده اند.
• تنزل کردن از موقعیت کاری و اجتماعی و عدم توانایی تحمل تغییر
• تغییرات در خلق و شخصیت: این افراد ممکن است گیج، بدبین، افسرده و ترسو ، مضطرب و عصبی شوند

این افراد ممکن است خیلی راحت در محیط خانه، در محیط کار و یا در ارتباط با دوستان دچار ناراحتی شوند.

در مراحل آغازین، علاوه بر کاهش قدرت حافظه و ناتوانی و مشکل در آموختن، علائمی نظیر کاهش انرژی و کاهش توانایی انجام حرکات خودجوش، تغییر مداوم خلق و خو ( از یک حالت به حالت دیگر در مدت زمان کوتاه ) گیجی عدم توانایی در برقراری ارتباط با محیط (که نهایتاً منجر به از کار افتاده شدن و منزوی شدن فرد می شود ) به وجود می­ آید بطوری که به مرور فقط افراد آشنا و محیط های آشنا را برای ارتباط برقرار کردن انتخاب می کنند.

در مراحل کمی پیشرفته تر فرد برای انجام فعالیت ها و مسولیت های ساده احتیاج به کمک دارد در این مرحله فرد اختلال حافظه بیشتری نسبت به مرحله قبل دارد و کارهایی که خود اخیراً انجام داده را فراموش می کند. در این مرحله ممکن است به خوبی آشنایان را تشخیص ندهد. دچار اختلال و زحمت در صحبت کردن، خواندن و نوشتن، لباس پوشیدن می شود. دچار اختلال در خواب می شود و در این مرحله فرد تقریباً به صورت فیزیکال ناتوان می شود.

در مرحله پیشرفته فرد کاملاً ناتوان می شود توانایی غذا خوردن، صحبت کردن ، شناختن افراد را از دست می دهد دچار بی اختیاری و عدم کنترل ادرار و مدفوع می شود به مرور از نظر جسمی ضعیف و ضعیفتر می شوند بخصوص گروهی که در تخت بستری می شوند دچار بیماری هایی نظیر اختلال تنفسی، زخم های بستر و… می شوند.

آیا بیماریهای دیگری وجود دارد که تابلویی شبیه به این علائم ایجاد کند؟

بله، برخی از بیماری ها و برخی داروها می توانند این علائم را تقلید کنند مثل تومورها، حوادث عروقی مغز، افسردگی شدید، اختلالات غده تیرویید و اختلالات تغذیه ای. تشخیص به موقع این اختلالات به درمان موفقتر این علائم کمک می کند.

چه افرادی ممکن است آلزایمر بگیرند؟

افرادی که والدینشان مبتلا به آلزایمر در سنین پس از ۶۵ سالگی شده اند ممکن است آلزایمر بگیرند عوامل محیطی مثل سطح تحصیلات پایین، رژیم غذایی نامناسب، بیماریهای قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا کمبود برخی ویتامین ها میتواند منجر به افزایش خطر ابتلا به این بیماری شود.

بنابراین تغذیه مناسب سرشار از ویتامین ها کنترل چربی خون و کلسترول، کنترل قند در افراد دیابتی و کنترل فشارخون در افراد مبتلا  به پر فشاری خون، ورزش کردن، خوب خوابیدن و انجام فعالیت های ذهنی که قدرت تفکر، حافظه و منطق و قضاوت ذهن را درگیر می کند (مثل حل کردن جدول و پازل و حفظ کردن شعر) کنترل میزان استرس و داشتن زندگی فعال اجتماعی می­تواند در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر نقش داشته باشد.

خانم دکتر ندا کاویانی

با تشکر از سایت مرکزپزشکی پرستاری طبیب اول